Czy w zniszczeniu polichromii pomógł pożar wieży w 1758 roku

[maciej]

Przyjęliśmy sądzić, że poza wieżyczkami flankującymi bryłę kaplicy chwarszczańskiej od fasady i ewentualnie poza oryginalnie średniowieczną sygnaturką, która ewentualnie mogła wieńczyć fasadę, nie było w całej historii budowli innego elementu architektonicznego przypominającego wieżę.
Mamy jednak dwa źródła, które o istnieniu wieży, innej niż dwie istniejące wieżyczki, wspominają, czy też dokładniej - jej istnienie sugerują:

• - Po pierwsze, w opisie kościoła w „Die Bau und Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg” w 1928 roku czytamy, że podczas bitwy pod Sarbinowem w 1758 roku spłonęły dach i wieża z umieszczonymi w niej dwoma dzwonami.

• - Po drugie na mapie katastralnej domeny chwarszczańskiej z 1707 roku, pochodzącej z poczdamskiego archiwum, odkryliśmy w 2004 roku, że mała plama na mapie, kleks w pobliżu miejsca, w którym mógłby znajdować się budynek kościoła, jest w istocie ikoną - symbolem kościoła. Sęk w tym, że kościół-ikonka wyraźnie posiada wieżę.

Ikona - symbol kościoła na mapie katastralnej z 1707 roku

Z rozbieżnościami można było sobie poradzić identyfikując spaloną wieżę z którąś z istniejących wieżyczek (lub z obiema), albo z błędnie określaną mianem wieży rozbudowaną sygnaturką z dzwonami. Ikonę można zaś traktować jako uniwersalny symbol kościoła, bez względu na posiadanie przezeń wieży, czy też nie.
Trochę zamieszania wywołało odkrycie w 2005 roku, podczas obniżania terenu wokół kaplicy do poziomu średniowiecznego, fundamentu nieznanej budowli, przylegającej do budynku kościoła. Element ceramiczny w podstawie ościeża portalu wejściowego, znajdującego się w linii ceramicznego portalu południowego kaplicy zakonnej wykazuje podobieństwo do podobnych elementów znalezionych na zamku w Kostrzynie oraz w pałacu w niedalekim Dolsku - obydwa pochodzące prawdopodobnie z XVI wieku. Pozwala to przypuścić, że czas budowy to już raczej okres pojoannicki.
Kwestią do rozwiązania pozostaje przeznaczenie budynku. Jego położenie pozwala sugeruje, że mógł on pełnić rolę zakrystii - wcześniej, w czasach zakonnych niepotrzebnej. Brak śladów powiązań z murami kościoła raczej wyklucza wybodawonie na takim fundamencie wysokiej kamiennej wieży. Dotąd jednak nie braliśmy w ogóle pod uwagę zbudowania na podwalinie (którą dziś odsłoniętą można oglądać na południe od murów kościoła) wieży o konstrukcji ryglowej lub szachulcowej (fachwerk). To taka wieża, której dolne pomieszczenie mogło być zakrystią, górne zaś mogło mieścić dzwony, mogła ulec pożarowi w 1758 roku, przyczuniając się do pęknięć murów kościoła oraz naruszyć tynki z polichromiami na ścianie południowej.
Widoczne dolne fragmenty murów również wyglądem przypominają kamienie w podwalinie położonego niedaleko szachulcowego kościoła w Dysznie.

Na koniec trzeba jednak zaznaczyć, że na tym etapie wiedzy jest to na razie jedynie hipoteza z wieloma wątpliwościami.